مدیریت آینده پژوهی سلامت و روانشناسی

یکی از مهارت های مقابله ای که بسیاری از افراد آن را نادیده می گیرند، استفاده سازنده و مفیدی از سیستم های حمایتی ( شبکه دوستان، اقوام و نزدیکان) است. این سیستم ها به روش های مختلف به شما کمک   می کنند تا با رویداد های استرس زای زندگی مقابله کنید. بنابراین به نفع شماست که سیستم حمایتی خود را ارزیابی کرده و یاد بگیرید که این نوع سیستم ها چگونه می توانند به شما کمک کنند. هم چنین درباره ایجاد یک سیستم حمایتی موثر و مفید بیندیشید.

مطالعات پژوهشی نشان داده است افرادی که از سیستم حمایت اجتماعی خوبی برخوردارند، نسبت به زندگی خود خوشبین ترند. مطالعات دیگر نیز نشان داده است که این افراد در غلبه بر افسردگی و سازگاری با آسیب های ناشی از ناتوانی جسمی، حفظ عزت نفس و غلبه بر تنهایی موفق ترند. هم چنین بر اساس شواهد پژوهشی افرادی که از سیستم حمایتی خوبی برخوردارند کمتر بیمار می شوند و سطح استرس فیزیولوژیکی پایینی دارند ( بیلنگز و مووس  1985؛ اس، کوهن و هابرمن  1983؛ دی.ار.ک.هن، شرود و کلارک  1986؛ اس، کوهن و سیم  1985؛ لیپور، آلن و ایوانز  1993؛ میشل، بیلینگز مووس  1982؛ شولز و دکر 1985).

سیستم های حمایتی می توانند حمایت های زیر را برای فرد فراهم سازند ( اس. کوهن و هابرمن 1983؛ شیفر، کوئینی و لازاروس  1981؛ آر.اس، ویس  1974):

حمایت عاطفی[1]: وقتی به کسی احتیاج دارید تا به او اعتماد کنید، یا زمانی که می خواهید در مورد دوست داشتنی و محبوب بودن خود اطمینان حاصل کنید، زمانی که نیاز دارید به کسی تکیه کنید و زمانی که      می خواهید عزت نفس خود را افزایش دهید، حمایت عاطفی دیگران بسیار مفید است.

حمایت عملی(محسوس[2]): این نوع حمایت زمانی که شما در انجام کار سخت مانند کارهای مربوط به خانه یا شغل احتیاج به کمک دارید، یا وقتی به وسیله ای، هدیه ای و یا پولی احتیاج دارید، یا مشکلی دارید که به تنهایی نمی توانید حل کنید، بسیار مفید است.

حمایت اطلاعاتی[3] : زمانی که به اطلاعات یا راهنمایی احتیاج دارید یا وقتی که نیاز به دریافت باز خورد از دیگران دارید، می تواند در حل و فصل مشکلی به شما کمک کند، مفید است.

احساس تعلق داشتن[4] : برخورداری از سیستم های حمایتی در شما احساس تعلق داشتن ایجاد می کند؛ احساس این که با افراد دیگر جور هستید و این باور که تنها نیستند و در موقع  نیاز می توانید از کمک و حمایت دیگران بهره مند شوید.

شیوه های ایجاد سیستم های حمایتی

الف ) ارزیابی سیستم های حمایتی

برای ارزیابی سیستم های حمایتی چندین پرسشنامه تهیه شده است (هایتزمن و کاپلان  1988).مقیاس زیر، یکی از پرسشنامه هایی است که به طور متداول به کار برده می شود.

سیستم حمایتی خود را با پاسخ دادن به پرسش های زیر ارزیابی کنید.

1-  وقتی نیاز دارید با کسی حرف بزنید آیا واقعاً افرادی هستند که به حرف های شما گوش دهند؟ اگر هستند نام شان را بنویسید.

2-  آیا واقعاً افرادی هستند که بتوانید با آنها به راحتی حرف بزنید، بدون این که مجبور باشید مواظب گفته های خودتان باشید؟ اگر هستند نام شان را بنویسید.

3-    آیا وقتی نیاز به کمک دارید، آیا افرادی هستند که می توانید روی آنها حساب کنید؟ اگر هستند نام شان را بنویسید.

4-    آیا افرادی وجود دارند که واقعاً قدر شما را به عنوان یک انسان بدانند؟ اگر هستند نام شان را بنویسید.

5-    آیا افرادی وجود دارند که واقعاً نگران حال شما باشند؟ اگر هستند نام شان را بنویسید.

6-    آیا کسانی وجود دارند که در تصمیم گیریهای مهم شما را کمک کنند؟ اگر هستند نام شان را بنویسید.

این سوالات از پرسشنامه حمایت اجتماعی[5] انتخاب شده است (ساراسون، لوین، بشام وسارسون  1983 ؛ ساراسون، شیرین و پیرس  1987). پرسشنامه حمایت اجتماعی از طریق فهرست کردن تعداد افراد حمایت کننده ای که برای هر مشکل در دسترسند، نمره گذاری می شود. دومین راه نمره گذاری حمایت اجتماعی سنجش میزان رضایت افراد از سیستم های حمایتی خودشان در هر مشکل بر اساس یک مقیاس صفر (بسیار ناراضی)  تا 6 (بسیار راضی) است.

آگاهی از میزان حمایتی که می توانیم از افراد خاصی دریافت کنیم به ما احساس برخورداری از حمایت اجتماعی می بخشد. احساس داشتن حمایت اجتماعی هم چنین به ما این نگرش را می دهد که هر وقت به کمک احتیاج داشته باشیم، افرادی هستند که می توانیم روی آنها حساب کنیم. به عبارت دیگر، وقتی از طرف دیگران حمایت می شویم، خود را فردی مطلوب، دوست داشتنی و ارزشمند می دانیم (پیرس، ساراسون و ساراسون   1991).

ب) ایجاد یک سیستم حمایتی

 چگونه می توانید یک سیستم حمایتی موثر و مفید را به خزانه مقابله ای خود بیفزایید؟ در این راستا چند نکته باید در نظر گرفته شود: اول، درک این امر مهم است که یک سیستم حمایتی قوی به تعداد افرادی که شما می شناسید خیلی ارتباط ندارد، بلکه بیشتر به ایجاد روابط عاطفی صمیمانه و عمیق که احساس درک شدن و حمایت شدن را در شما ایجاد می کند، بستگی دارد (ویینگون و کسلر  1986).

دوم، ایجاد یک سیستم حمایتی خوب، خود نوعی مهارت مقابله ای است، زیرا نیاز به تلاش شخصی دارد (دانکل ، شتر، فولکمن و لازاروس  1987). منتظر ماندن به امید اینکه باید خودتان مشتاقانه ابتکار عمل را به دست بگیرید. در عبارات زیر، گزینه ای را که احتمال دارد در شرایط مشابه انجام دهید، علامت بزنید.

1-    اگر در انجام دادن یک کار شاق و دشواری عاجز مانده باشید. آیا:

الف ـ برای انجام آن از کسی کمک می گیرید؟

ب ـ خودتان کار را دنبال می کنید؟

2-      وقتی احساس تنهایی می کنید به کسی تلفن می زنید؟

الف ـ بلی ، تلفن می زنم.

ب ـ خیر، تلفن نمی زنم.

3-    اگر یک مشکل شخصی داشته باشید،  آیا:

الف ـ آن را از دیگران پنهان می کنید؟

ب ـ آن را با کسی در میان می گذارید؟

4-    اگر به اطلاعات مهمی نیاز داشته باشید، آیا:

الف ـ خودتان دنبال آن می روید؟

ب ـ از کسی کمک می گیرید؟

5-    اگر پس از سفارش دادن غذایی به ساندویجی محله تان متوجه شوید که مقداری کم دارید، آیا:

الف ـ سفارش خود را پس می گیرید؟

ب ـ از کسی می خواهید که یک مقدار پول به شما قرش دهد؟

6-    قرار است شما تعدادی برگه اداری گیج کننده را تکمیل کنید، آیا:

الف ـ سعی می کنید کسی را پیدا کنید که بتواند به شما کمک کند؟

ب ـ تا آنجا که می توانید، خودتان آن را تکمیل می کنید؟

7-    اگر متوجه شوید که کاری را خراب کرده اید، آیا:

الف ـ منتظر می مانید تا ببینید چه قدر خراب کرده اید؟

ب ـ از کسی که درباره آن اطلاعاتی دارد می خواهید که به شما بازخورد بدهد؟

8-    اگر درباره اهداف شغلی آینده خود نا مطمئن باشید، آیا:

الف ـ سعی می کنید آن را از دیگران پنهان نگه دارید؟

ب ـ از کسی که می تواند کمک کند می خواهید تا آنها را برایتان روشن کند؟

 این عبارات از مقیاس جستجوی حمایت اجتماعی که برای سنجش میزان پیگیری و تلاش افراد در مورد جستجوی حمایت اجتماعی تهیه شده است، انتخاب شده اند (کان و پترسون  1989).  افرادی که بیشتر به کمک گرفتن تمایل دارند، در عبارات 1 و2 و6 گزینه الف و در عبارات 3 و4و5و7و8  گزینه ب را انتخاب می کنند. ما نباید استفاده از سیستم های حمایت اجتماعی را دلیل ضعف خود تلقی کنیم. میل به کمک گرفتن از دیگران زمانی که واقعاً به آن نیاز دارید موجب افزایش احساس کفایت و عزت نفس در شما    می شود، زیرا به جای این که به صورت انفعالی منتظر درست شدن خود به خود کارها شوید، خودتان کاری را انجام می دهید.

مطلب سومی که باید در موقع ایجاد یک سیستم حمایتی در نظر داشته باشیم این است که مزایایی که از دیگران دریافت می کنیم بیشتر به انتظارات و نگرش های ما بستگی دارد (لاکی و کاسادی  1990؛ وینوکیور، شول و کاپلان 1987). ارزش یک سیستم حمایت اجتماعی بستگی به این دارد که تا چه حد خود را در اختیار آن می گذارید و از آن چه عرضه می کند، تا چه حد بهره می برید. بهتر است انسان خود را به عنوان فردی تلقی کند که می تواند از حمایت و کمک دیگران استفاده کند.

راهنمایی چهارم این است که سیستم حمایتی خود را با نیازهای فردی خویش متناسب سازید (بروهن و فیلیپس  1984؛ اس. کوهن  1992؛ کاترونا  1986). برخی افرد ترجیح می دهند یک یا دو نفر را به عنوان سیستم حمایتی خود داشته باشند. عده ای دیگر از سیستم حمایتی گروهی بیشتر سود می برند، برخی افراد با یک سیستم حمایتی عاطفی که هم دلی و صمیمیت فراهم می سازد، راحت ترند و برخی نیز سیستم حمایتی که آنها را به مبارزه بطلبد ترجیح می دهند. بعضی اوقات شما برای حل مشکل خاصی به یک نوع سیستم حمایتی و برای بقیه مشکلات به سیستم حمایتی که ما به آنها تمایل داریم، تغییر می کنند. شما     می توانید با شناخت خودتان یک سیستم حمایت اجتماعی را که با موقعیت شما در طول زندگی تان سازگار تر است، برای خودتان حفظ کنید.

نکته : این برنامه را در برابر رویدادهای دیگر زندگی تکرار و تمرین کنید.

                                                                                                      جلال مرادی

کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی

منابع:

1-  ـ کلینیکه، کریس لین. مجموعه کامل مهارت های زندگی: تکنیک های مقابله با افسردگی و اضطراب. مترجم:محمد خانی، شهرام.(1386). انتشارات رسانه تخصصی.

2-  ـ سادوک، بنجامین جیمز؛ سادوک، ویرجینیا آلکوت.(2007). {ویرایش 10}. خلاصه روان پزشکی: علوم رفتاری / روان پزشکی بالینی. ترجمه : رضاعی، فرزین.(1387). تهران. ارجمند.