جمعیت سالمندان جهان روبه افزایش است و برآورد می شود در سال 2050 جمعیت سالمندان از جمعیت کودکان زیر 14 سال بیشتر گردد.
بر پایه سرشماری جمعیت جمهوری اسلامی ایران در سال 1375، نزدیک به 6/6 درصد کل جمعیت بوده است که تا سال 1400 به بیش از ده میلیون نفر برسد( مرکز آمار ایران 1382).
در گذشته سالمندان نقش مهمی را در انتقال فرهنگ و سنت در جامعه ایفا می کردند و بر همین مبنا از احترام و جایگاه خوبی برخوردار بودند. بزرگان با انتقال تجربیات خود در خانواده های جوانی که مشکل داشتند مداخله می کردند و با مشورت و حمایت سالمندان و بزرگان فامیل این زوج ها از مشکلات خود با حمایت و راهنمایی این افراد عبور کرده و خود نیز به حمایت از دیگران می پرداختند.
با انتقال جامعه از شیوه سنتی به مدرن و صنعتی، حضور از افراد در گروه های خانواده کم رنگ شد و به گروه های صنفی و حرفه ای پیوستند. حمایت گروه های حرفه ای در محیط کار صورت می گیرد و به خانواده های کارگران و افراد بروز نمی کرد. بر همین مبنا بیشتر آموزش جامعه به سوی سود آوری و مهارت آموزی به نفع سود آور نمودن صنعت بوده است و در برخی موضوعات روانی و خانوادگی حمایت کمتری از افراد شده است.
به تدریج افراد در جوامع صنعتی با مشکلاتی درگیر شدند که توان و نیروی متخصصان و کارگران آنها را تحلیل می برد و از عملکرد آنها می کاست با بررسی و پژوهش مشخص شد که مشکلات خانوادگی و اجتماعی و فرهنگی به طور مستقیم و غیر مستقیم می تواند در عملکرد افراد در محیط کار تاثیر بگذارد و یا توان و نیروی آنها را تحلیل ببرد و به تناسب بر روی عملکرد صنعت و پیشرفت جامعه تاثیر خواهد داشت.
بنابراین جوامع اقدام به تاسیس نهادهای حمایتی و رشته های تخصصی نمودند تا این خلاء را در بین خانواده ها جبران نمایند البته گسترش رشته های حمایتی و توانبخشی با میزان شیوع این مشکلات هم خوانی ندارد و بنا به همین دلایل کاهش و کنترل محسوسی بر مشکلات فردی، روانی و خانوادگی نداشته است. البته فرهنگ سازی و حمایت کافی نیز از این رشته ها به وجود نیامده است و زیر پوشش بیمه های حمایتی نبودن درمان های روان شناختی و مشاوره ای، سندی بر نبود حمایت و پیشیبانی در جامعه از سوی دولت مردان است. از سوی هزینه های زندگی، مشکلات مسکن و هزینه های بهداشتی و روان شناسی باعث شده است تا خانواده برای حل مشکلات خود توان استفاده از حمایت های روان شناسی سلامت و مشاوره را نداشته باشند. بر همین مبنا لزوم حمایت از سوی دولت برای گسترش خدمات سلامت در جامعه ضروری است افزایش خدمات در کاهش مشکلات تاثیر دارد البته نیاز به ارائه تمامی خدمات به صورت فردی نیست و می توان برخی از خدمات از جمله راهنمایی و روان شناسی سلامت را به صورت گروهی برگزار کرد و از طریق این آموزش های همگانی برای خانواده از شیوع مشکلات خانوادگی پیشگیری کرد.
علاوه بر این سالمندان در خانواده ها هنوز هم جایگاه قابل احترامی دارند و می توانند به عنوان بازوی کمکی، از توانایی و حضور آنها درخانواده استفاده کرده و در تحکیم خانواده تاثیر گذار باشند. البته والدین به دلیل سرعت تغییرات اجتماعی و تغییر در نگرش ها و نیازها نمی توانند ارتباط موثری با فرزندان و جوانان برقرار نمایند و به همین دلیل بین این دونسل شکاف به وجود آمده است و فرزندان و جوانان خانواده نمی توانند یا نمی خواهند از مشورت و حمایت های سالمندان فامیل و والدین خود بهره مند شوند. اما با آموزش والدین و شرکت در کلاس های روان شناسی و مهارت های مقابله ای سالمندان و والدین عزیز می توانند نقش برجسته ای را در حفظ و تداوم خانواده ی جدید و جوانان ایفا کنند.
از طریق آموزش و گذراندن دوره های روان شناسی خانواده ها با مشکلات و موانع و خطرات پیش روی فرزندان خود آگاه می شوند و از طریق راهنمایی های غیر مستقیم می توانند اقدام به راهنمایی و آموزش خانواده های جدید نمایند. البته با این قبیل آموزش ها، نگرانی های بی مورد و دخالت های والدین نیز کمتر می شود.
در نهایت پیشنهاد می شود از طریق آموزش والدین و سالمندان عزیز، می توان علاوه بر توانمند سازی این عزیزان در جامعه از تجربیات آنها در راهنمایی به جوانان بهره های بسیار برد.
جلال مرادی
کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی
