تحلیل روانشناختی عبور رانندگان از چراغ زرد راهنمایی
جلال مرادی
روانشناس بالینی
چراغ راهنمایی یک نماد راهنمایی و رانندگی است. این چراغ در تقاطع جاده‌ها، پیاده‌روها، ورودی و خروجی معابر و برخی اماکن دیگر نصب می‌شود و جریان آمد و شد را کنترل می‌کند. این وسیله حق عبور را به کمک سه رنگ نوری استاندارد (قرمز، زرد، سبز) مشخص می‌سازد.
- روشن بودن رنگ سبز به معنی اجازه عبور خودروها در مسیر مشخص شده است.
- روشن بودن رنگ زرد به معنی پایان یافتن مهلت عبور خودرو ها، دقت بیشتر برای عابران در حال عبور و اعلام توقف به رانندگانی است که به مسیر نزدیک می‌شوند.
- روشن بودن چراغ قرمز به معنی توقف خودروها است.
نماد در اصطلاح روانشناسی تحلیلی، نوعی قرار داد ذهنی یا اجتماعی است. به این معنی که افراد برای انتقال برخی پیام ها به دیگران از نمادهایی استفاده می کنند که در کوتاه مدت بیشترین اطلاعات را به افراد دیگر انتقال می دهد. مانند ضرب المثل ها که در قالب یک جمله کوتاه ادا می شوند ولی حامل پیامی از یک داستان عمومی اند که اکثریت جامعه با آن آشنا هستند.
بنابراین، چراغ راهنمایی و رانندگی وسیله ای است که به رانندگان در تصمیم گیری صحیح کمک می کند. تصمیم گیری در زمان چراغ سبز و چراغ قرمز شفاف و روشن است و برای تخطی از آن جریمه های مشخصی را تعیین کرده اند. طبق آیین نامه جدید، عبور از چراغ قرمز ضمن جريمه 100 هزار توماني 5 امتياز منفي براي رانندگان وسايط نقليه شخصي و 10 امتياز منفي براي رانندگان وسايط نقليه عمومي به همراه دارد. بنابراین رانندگان برای پرهیز از جریمه های تعیین شده ، سعی در رعایت قوانین دارند اما برخی رانندگان در زمان مشاهده چراغ زرد عکس العمل معکوسی داشته وبه جای رعایت احتیاط ، بر سرعت خود می افزایند.
ما بر اساس یادگیری آموخته ایم که برخی رفتار ها را انجام دهیم و به مرور زمان این رفتار ها به هنجار تبدیل شده است. تجربه گذشته و عمل کنونی به ما ثابت کرده است که رانندگان به دلایل مختلفی از جمله : نا آگاهی، عجله داشتن، اهمیت قائل نشدن برای برخی قوانین ، بی توجهی مربیان در زمان تعیلم رانندگی ، عدم برنامه ریزی و آموزش ضعیف در تفهیم اهمیت رعایت هنجارها و... برخی قوانین راهنمایی و رانندگی را به درستی رعایت نمی کنند.
قانون گذار برای رعایت قانون خود دستور العمل مشخصی را تعیین کرده ؛ ولی برای تخطی از آن به صراحت جریمه ای را تعیین نکرده و به تبعیت از آن رانندگان نیز، به این موضوع حساسیت نشان نمی دهند.
یادگیری اجتماعی در این زمینه نیز نقش پر رنگی دارد. فرد از طریق مشاهده دیگران، ایده چگونگی انجام رفتارهای تازه را یاد می گیرد. تصور برخی رانندگان این است که اگر پشت چراغ زرد توقف نمایند ، ممکن است رانندگان دیگر تخطی کنند بنابراین با این تصور غلط که چون دیگران امکان دارد این قانون را نادیده بگیرند برای خود مجوز عبور صادر کرده و پدال گاز را فشار می دهند !
نظریه یادگیری اجتماعی می‌گوید که مردم می‌توانند اطلاعات و رفتارهای جدید را از طریق مشاهده دیگران یاد بگیرند. این نوع یادگیری را که به یادگیری یا مدل‌سازی مشاهده‌ای معروف است می‌توان برای توضیح انواع گسترده‌ای از رفتارها به کار برد. بنابراین هر رفتاری را که اکثریت جامعه انجام می دهند دیگران نیز از آن تبعیت می کنند. با آموزش ها و تبلیغات مناسب می توان افراد را به انجام فعالیتی مشخص و رعایت هنجارهای اجتماعی تشویق کرد. البته باید علاوه بر تبلیغات و آموزش در نهادینه کردن رفتار نیز کوشید.
روانشناسان این مقوله را تشویق درونی می نامند. آنها معتقدند: عوامل خارجی و محیطی، تنها عامل موثر بر یادگیری و رفتار، نیستند. عوامل درونی همچون احساس لذت ، کسب احترام، پرهیز از تنبیه، احساس شایستگی و... در رفتار افراد تاثیر گذار هستند. بنابراین تا زمانی که عبور نکردن از چراغ زرد به عنوان یک رفتار به هنجار پذیرفته نشود، بیشتر افراد این عمل را نوعی بزدلی، ناشی گری در رانندگی و... به حساب آورده و از چراغ زرد عبور می کنند. ولی زمانی که ماندن پشت چراغ زرد از طریق آموزش، تشویق و عبور از آن، تنبیه به دنبال داشته باشد، منجر به تغییر دیدگاه های اجتماعی شده و توسط اکثریت افراد رعایت خواهد شد.
مدل‌سازی سازی نیز می تواند راه حل موثری باشد. توجه به این مقوله در حین آموزش و مواجه ی آموزش گیرنده در حین تعلیم باعث خواهد شد که فرد به صورت درونی این رفتار را بیاموزد و بعدها نیز آن را رعایت نماید.
تمام رفتارهای مشاهده شده یا تمرین شده به طور کامل تکرار نمی‌شوند. عواملی می‌توانند در موفقیت یا عدم موفقیت یادگیری اجتماعی نقش داشته باشند و مراحل و نیازهای خاصی باید در نظر گرفته شوند. مراحل زیر در یادگیری مشاهده‌ای و فرایند مدل‌سازی دخالت دارند:
- توجه: لازمه یادگیری است. عدم توجه و کم اهمیت دانستن رفتار، اثری منفی بر یادگیری مشاهده‌ای خواهد داشت. بنابراین تعیین قوانین، تاکید و ترغیب قانون گذار به رعایت این گونه قوانین باعث دوام رفتار و فرهنگ سازی خواهد شد.
- یاد داری: قابلیت ذخیره سازی و نگهداری اطلاعات نیز بخش مهمی در فرایند یادگیری است. عوامل متعددی می‌توانند بر یادداری تاثیر گذار باشند، امّا قابلیت بازیابی بعدی اطلاعات و عمل کردن براساس آن در یادگیری مشاهده‌ای ضرورت حیاتی دارد. بنابراین تاکید و یادآوری در زمینه رعایت قوانین از طریق رسانه ها باعث خواهد شد که حافظه اجتماعی این مساله را با اهمیت دانسته و همواره در رعایت آن بکوشد.
- انگیزه : سرانجام، لازمه موفقیت در یادگیری اجتماعی، داشتن انگیزه کافی برای تقلید از رفتار مدل‌سازی شده است. تشویق و تنبیه، نقش مهمی در انگیزش، ایفاء می‌کنند. همان‌طور که روبروشدن با این محرک‌ها می‌تواند بسیار موثر باشد، مشاهده تشویق یا تنبیه دیگران نیز موثر است. مثلاً اگر رانندگان ببینند که راننده دیگری به خاطر عبور از چراغ زرد جریمه شده و یا نمره منفی گرفته ، ممکن است دیگر از چراغ زرد عبور نکنند.
این مساله تقریباً در خصوص بستن کمربند ایمنی نیز موفقیت آمیز بوده است. بنابراین بهتر است در این زمینه سخت گیری های لازم صورت گیرد تا از وقوع حوادث غیر مترقبه و استرس آور پیشگیری شود و یکی دیگر از قوانین مهم رانندگی توسط شهروندان جدی گرفته شود.
